Gözleme Hamuru Mayalı mı? Bir Siyaset Bilimcinin Sofra Üzerinden İktidar Okuması
Giriş: Sofradan Başlayan Güç İlişkileri
Bir siyaset bilimcinin gözünden bakıldığında, gözleme yalnızca bir yiyecek değil, toplumsal düzenin, iktidarın ve cinsiyet rollerinin yeniden üretildiği bir sahnedir. “Gözleme hamuru mayalı mı?” gibi basit bir soru, aslında derin bir iktidar tartışmasının kapısını aralar. Çünkü hamur mayalıysa, sabır, dönüşüm ve zamanla olgunlaşan bir süreçtir. Mayasızsa, hız, pratiklik ve kontrolün simgesidir. Tıpkı modern toplumlarda iktidarın işleyiş biçimi gibi.
İktidarın Hamuru: Mayalı mı Mayasız mı?
Toplumun her katmanında iktidar bir “hamur” gibidir. Mayalı hamur, iktidarın organik biçimde toplumsal dinamiklerle kabarmasını temsil eder; halkın taleplerinin, ideolojilerin ve kurumsal yapıların zamanla şekillendirdiği bir iktidar türü. Mayasız hamur ise tepeden inme, hızlı, teknokratik ve kontrolcü bir iktidarı simgeler.
Peki biz nasıl bir iktidar istiyoruz? Kendi kendine kabaran, halkın katılımıyla olgunlaşan bir “mayalı demokrasi” mi, yoksa hızlı, verimli ama katkısız bir “mayasız yönetim” mi?
Kurumlar: Hamuru Yoğuran Eller
Gözleme yaparken hamuru kim yoğurur? Kurumlar da tıpkı o eller gibidir; şekil verir, sınır çizer, karar verir. Devlet, bürokrasi, medya ya da eğitim sistemi gibi kurumlar, iktidarın hamurunu yoğuran görünmez ellerdir. Ancak ellerin gücü, kullandığı malzemeye ve niyetine bağlıdır.
Kimi zaman bu kurumlar halkın katılımını teşvik eder; kimi zamansa bastırır. O yüzden şu soruyu sormak gerekir: Toplumsal kurumlarımız hamuru kabartıyor mu, yoksa bastırıyor mu?
İdeoloji: Hamura Tat Veren Tuz
Her hamurun bir tadı vardır. Bu tadı veren şey ideolojidir. İdeoloji, tıpkı tuz gibi, az olursa tatsız, fazla olursa yenilmez hale getirir. Siyaset, ideolojiyi denge sanatıyla harmanlayabilir mi?
Bugün medya, eğitim ve din kurumları aracılığıyla topluma aktarılan ideolojiler, insanların gündelik pratiklerinde bile —örneğin gözleme yaparken bile— kendini gösterir. Kadınların mutfakta, erkeklerin meydanda yer alması; sadece kültürel değil, siyasal bir tercihtir.
Vatandaşlık: Sofraya Oturmanın Eşitlik Sorunu
Bir sofraya kim davet edilir, kim dışarıda bırakılır? Vatandaşlık, bu sorunun siyasal karşılığıdır. Gözleme pişiren kadın, sofraya çağrılan erkek, dışarıda kalan göçmen; hepsi birer vatandaşlık tartışmasının parçasıdır.
Eşit vatandaşlık, herkesin aynı sofrada, aynı hamurdan pay alabilmesidir. Fakat gerçekten öyle mi? Kadınların görünmeyen emeği, erkeklerin görünür gücüyle birleştiğinde, vatandaşlık da mayalı bir ideolojiye dönüşür — eşitlik iddiasıyla kabarır ama içten içe bastırılır.
Cinsiyet Rolleri: Hamuru Kim Yoğuruyor?
Erkekler, siyasal düzlemde genellikle stratejik ve güç odaklı bir bakış açısına sahiptir. Onlar için gözleme, üretim sürecinden çok dağıtım süreciyle ilgilidir: Kim pay alacak, kim aç kalacak? Kadınlar ise demokratik katılım ve toplumsal etkileşim üzerinden düşünür; onlar için sofranın etrafındaki diyalog, pişen gözlemeden daha değerlidir.
İşte burada siyasetle gastronomi birleşir. Çünkü güç, sadece yönetmek değil, paylaşmaktır da.
Peki siz hangi tarafsınız?
Hamuru yoğuran mı, paylaşan mı?
Toplumsal Düzen: Sofranın Sessiz Kuralları
Toplumsal düzen, her sabah açılan hamurun tekrar tekrar yoğrulmasıdır. Değişim, mayanın kabarması kadar yavaş ama etkili olur. Kurumlar ve ideolojiler ise bu süreci yönlendiren “pişirme teknikleri”dir.
Bir siyaset bilimci için gözleme, bu yüzden sıradan bir yiyecek değil, iktidarın mutfağıdır.
Sizce toplumumuzun hamuru tutuyor mu?
Yoksa fazla yoğrulduğu için artık kabarmıyor mu?
Sonuç: Sofradan Öğrenilen Demokrasi
Sonuçta, “Gözleme hamuru mayalı mı?” sorusu, bir tariften çok daha fazlasını anlatır. Bu soru, iktidarın doğasını, kurumların işleyişini, ideolojilerin tuzunu ve vatandaşlığın eşitlik iddiasını içinde barındırır.
Bir toplum, kendi hamurunu yoğururken demokrasiye ne kadar maya kattığını da fark eder. Ve belki de gerçek siyaset, bir sofrayı herkesle paylaşabilme cesaretidir.